استان آذربایجان غربی با وسعت 43660 کیلومتر مربع در شمال غرب کشور ایران قرار دارد و از جمله کهن ترین استان های ایران می باشد. مرکز این استان شهر ارومیه است و شهرهای تابعه این استان: خوی، ماکو، سلماس، سردشت، مهاباد، میاندوآب، نقده، پیرانشهر، اشنویه، بوکان، تکاب، شاهین دژ و سیه چشمه (چالدران) می باشد. اکثریت مردم این استان پیرو دین اسلام و مذهب شیعه بوده؛ ولی مردم شهرهای مهاباد، سردشت و پیرانشهر بیشتر اهل تسنن و کرد نشین هستند. تعدادی از اقلیت های مسیحی، یهودی و زرتشتی نیز در ارومیه زندگی می کنند.
آذربایجان در فارسی میانه؛ آتورپاتکان، در آثار کهن فارسی؛ آذربادگان و در فارسی کنونی آذربایجان نامیده می شود. تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد درآمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران، قسمت های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کرد. بعد از غلبه اسکندر مقدونی بر ایران، سرداری به نام آتوپارت در آذربایجان ظهور کرد و این سرزمین به نام آتوپارتگان معروف شد. در زمان حکومت سلوکی ها، ناحیه آتوپارتگان پناهگاه و تکیه گاه ایرانیت در مقابل یونانیت شد. حکومت های محلی متعددی قدرت را در آذربایجان به دست گرفتند. پس از تصرف آذربایجان به دست شاه اسماعیل اول صفوی، آذربایجان مرکز عمده گردآوری قوای نظامی برای شاهان صفوی گردیده و در زمان صفویه آذربایجان محل جنگ های خونین میان سپاهیان ایران و عثمانی شد که جنگ چالدران از عمده ترین آنها به شمار می رود. در آن جنگ سید صدرالدین وزیر اعظم شاه اسماعیل صفوی به شهادت رسیده و مقبره ایشان هم اکنون در چهار کیلومتری شهر چالدران در روستای سعدل قرار دارد.
این استان یکی از دیدنی ترین استان های کشور، با آثار تاریخی، طبیعی و جذابیت های گردشگری فراوان است. از لحاظ تعداد نقاط دیدنی، شاید کمتری استانی در ایران قدرت رقابت با آذربایجان غربی را داشته باشد. وجود آثار باستانی همچون تخت سلیمان، تپه حسن لو، قره کلیسا و ... با قدمت بسیار طولانی، نشان از تمدن کهن این منطقه از کشور عزیزمان دارد.
مهاباد:
مهاباد یکی از شهرهای مهم آذربایجان غربی است که در جنوب دریاچه ارومیه واقع شده است. این شهر نیز مانند سایر شهر های استان دارای آب و هوای سرد سیری است و بهترین زمان برای سفر به آن از اردیبهشت تا مهر ماه و به ویژه تابستان می باشد. جمعیت زیاد و وجود مراکز خدماتی و دولتی، این شهر را به یکی از شهرهای مهم استان تبدیل کرده است. یشتر مردم این منطقه کرد و اهل تسنن بوده و دارای مذهب شافعی هستند؛ و از این رو نام امام شافعی بر روی بسیاری از کوچه ها و خیابانها و مساجد دیده می شود.
این شهر در میان شهرهای استان به عنوان یک شهر کاملا توریستی و با جذابیت های فراوان شناخته شده و در ایام تعطیل به خصوص در فصل تابستان، سیل عظیم مسافران از شهرهای اطراف به سمت این شهر سرازیر می شود. مهاباد دارای مردمی بسیار با فرهنگ و مبادی آداب است؛که از حضور گردشگران استقبال خوبی می کنند و برخورد بسیار مناسبی با توریست و گردشگر خارجی دارند به نحوی که این شهر در بین شهر های اطراف عنوان "پاریس کوچولو" را به خود اختصاص داده است و اگرچه کمبود هتل و اماکن اسکان گردشگر در این شهر مشهود است اما باتوجه بیشتر این شهر می تواند به ویژه برای تحقیقات مردم شناسانه محلی بسیار مناسب باشد.
سد مهاباد و رودخانه آن، پارک ملت و بازار اجناس خارجی از جمله مراکز تفریحی و دیدنی شهر به حساب آمده و علاوه بر آن وجود غار دیدنی سهولان و غار تاریخی فخریگاه در نزدیکی این شهر نیز امتیازی برای جذب گردشگر می باشد.
دیدنی های مهاباد:
غار سهولان:
غارهای متعدد موجود در استان آذربایجان غربی همواره مورد توجه و بازدید اغلب گردشگران قرار بوده است که می توان از معروفترین آنها غار سهولان را نام برد. این غار در 35 کیلومتری شهرستان مهاباد و جاده مهاباد-بوکان واقع و از چند حوضچه بزرگ که به وسیله دالان های آبی به هم متصل شده اند تشکیل یافته است. ارتفاع سقف غار از سطح آب در حوضچه آخر 50 متر و عمق آب در حوضچه وسط به 35 متر می رسد.
ماکو:
شهر ماکو مرکز شهرستان ماکو، در شمال غربی آذربایجان غربی واقع شده و دارای موقعیت جغرافیایی و نظامی مهمی است؛ زیرا در سرحد سه کشور ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان قرار گرفته است. بر اساس همین اهمیت، روس ها در زمان جنگ جهانی راه آهنی از شاه تختی به بایزید دایر نمودند که از شهر ماکو می گذشت و قریب 150 کیلومتر آن در خاک ایران بود. متاسفانه اکنون این مسیر راه آهن به کلی مخروبه شده و غیر قابل استفاده است. این شهر از طرف شمال به رود ارس، از طرف مغرب به کدوک کلامه (سرحد ترکیه)، از طرف مشرق به پل خدا آفرین ارس و از طرف جنوب به خاک ترکیه و خوی محدود می شود. شهرستان ماکو، کوهستانی بوده و کوه های متعددی در آن قرار دارند.
منطقه چالدران و کلیسای طاطاووس (قره کلیسا) نیز در این شهرستان واقع شده اند. اس. جی. ویلسون، کشیش آمریکایی پس از گذر از شهر ماکو در باره آن چنین نوشته است: "همچنان که به ماکو نزدیک شدیم جاده مارپیچ از میان دره باریکی گذشت که از میان آن رودی به همین نام در جریان بود و پی در پی به شکل آبشارهای غران کوچکی فرو می ریخت. در یکی از این خمیدگی های کوهستان ناگاه منظره شهر ماکو به صورت دلپذیر و شگفت آوری در برابر دیدگانم پدیدار شد. کوهستان های برهنه پر صخره، ناگهان در دو سو سر به آسمان کشیده و دست کم به ارتفاع هزار پا گردن برافراشته بودند. کوهی که در سمت راست قرار دارد، هر قدر بالا می رود بر آمدگی پیدا می کند و همچون سایبانی بر فراز شهر گسترده می شود. در فرورفتگی صخره ها، قلعه ای ساخته اند ".
ماکو در دوره های مختلف تاریخ به نام های مختلفی معروف بوده که از آن جمله می توان به نام های شاوارشان، ماکویه، قلعه قبان، آرتاز، روسا، مادکوه و مکی اشاره نمود. به جرئت می توان گفت که ماکو یکی از دیدنی ترین شهرهای ایران است. هنگامی که درون شهر قدم می گذارید به واقع از دیدن آن لذت می برید. مخصوصا با غروب آفتاب و سرخ شدن آسمان و کوه های سنگی اطراف شهر، زیبایی ها چندین برابر می شود. کلاهک سنگی ماکو و لانه لک لک ها که در گوشه گوشه شهر و جاده ها بر روی تیرکهای برق و منبع های آب ساخته شده اند نیز از دیدنی های جالب ماکو است.
این شهر به دلیل آنکه در کنار مرز و گمرک بازرگان واقع شده است محل عبور مسافرینی است که قصد دارند از طریق زمینی به ترکیه سفر کنند و از این رو افراد زیادی روزانه در این شهر رفت و آمد می کنند که با توجه به این موضوع امکانات شهر بسیار کمتر از میزان لازم بوده و به خصوص جهت اسکان مسافرین در فصلهای پر مسافر با مشکل مواجه است.
این موضوع توجه فوری به احداث هتل و مسافرخانه های لازم و همچنین ایجاد ایستگاهی جهت ارائه اطلاعات لازم گردشگری را ایجاب می کند.
دیدنی های ماکو:
قره کلیسا از بناهای مذهبی متعلق به ارامنه بوده که در جنوب ماکو و 20 کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده است. قره در زبان آذری به معنای "سیاه" است و وجه تسمیه این نام سیاه بودن قسمتی از کلیسا است. بنا بر عقیده ارامنه این کلیسا اولین کلیسایی است که به دستور مبشرین و حواریون مسیح در دنیا ساخته شده است.
باغچه جوق:
در فاصله 6 کیلومتری شهر ماکو و حدود 2 کیلومتری از سمت غرب جاده اصلی ماکو-بازرگان، روستایی به نام باغچه جوق واقع شده که غرب و جنوب آن به دامنه کوه با صفای "چرکین" و چشمه ای به نام "کلیسه" منتهی می شود. در بخش جنوب شرقی آبادی مذکور، ساختمان مجلل و تاریخی قصر باغچه جوق دیده می شود که مربوط به اواخر دوره قاجاریه و بانی آن تیمور تیموری معروف به اقبال السلطنه ماکوئی یکی از حکام مقتدر وقت و از سرداران مظفر الدین شاه بوده است.
قله آرارات:
شاید عجیب باشد که این کوه را به ماکو نسبت دهیم. اما از آنجا که هر بیننده ای از ده ها کیلومتر قبل از رسیدن به ماکو به این قله خیره می شود، یکی از دیدنی های شهر به حساب می آید. این قله 5165 متری در خاک ترکیه قرار داشته و با داشتن برادر دوقلویی در نزدیکی خود به یکی از زیباترین قله ها بدل گشته است و قله برف گرفته آن در چهار فصل سال غروبی زیبا و با شکوه را برای ماکو به وجود آورده است.
دخمه فرهاد:
دخمه فرهاد، دو اتاق تو در تو است که در دل کوه و درون صخره ای بزرگ تراشیده شده است و با راه پله ای سنگی به کوه متصل می شود و به زبان محلی به آن خانه فرهاد (فرهاد دامو) می گویند. در ورودی آن تقریبا یک و نیم متر در دو متر و اتاق ها یکی بزرگ (تقریبا 3*4) و دیگری کوچکتر (تقریبا2*2) است؛ که با دری 1*1.5متری به هم متصلند. بر روی دیواره ها طاقچه هایی تراشیده شده است و برای روشنایی گویا از مشعل استفاده می شده است.
نقده:
نقده یکی از شهرهای کوچک و سرسبز آذربایجان غربی است که جنوب دریاچه ارومیه واقع شده است. شهری است پر از باغات سیب، با درختان پر میوه که جای جای شهر را دیدنی کرده است. نقده از جمله شهرهای دو زبانه آذربایجان است که تقریبا به طور مساوی آذری و کرد دارد، به همین دلیل بیشتر مردم این شهر به هر دو زبان آشنایی داشته و می توانند به هر دو زبان صحبت کنند.
جام زرین حسن لو از یکی از روستاهای این شهر بدست آمده و یکی از مهمترین آثار باستانی این شهر؛ تپه تاریخی حسن لو است. تپه ای که از لحاظ قدمت و تنوع آثار بدست آمده شاید هم ردیف "شهر سوخته زابل" و "تپه سیلک کاشان" باشد.
یکی دیگر از دلایل شهرت نقده، وجود مزار یکی از کوهنوردان مشهور ایران به نام "محمد اوراز" در این شهر است که خود باعث شده عده زیادی برای حضور بر مزار این ورزشکار عازم زادگاه او شوند.
تپه حسن لو با وسعت30 هکتار و ارتفاع 20 متر در 7 کیلومتری شمال شرق شهر نقده در کنار روستای حسن لو واقع شده است. جام بزرگ طلایی حسن لو که مربوط به دوران مانائی هاست از این تپه کشف شده است. بنا به ارزیابی ها، قدمت این تپه به 6000 سال قبل از میلاد می رسد و تا دوره اسلامی نیز محل سکونت و استقرار بوده و کاوش ها نشان می دهد چندین بار به علت آتش سوزی تخریب و مجددا بنا گردیده است.
از نقاط دیدنی شهر نقده، آرامگاه "محمد اوراز" یکی ار مردان بزرگ کوهنوردی ایران است. محمد اوراز در شهریور سال 1348 در شهرستان نقده آذربایجان غربی از مادری آذری زبان و پدری کرد متولد شد. از سال 67 به صورت حرفه ای کوهنوردی را آغاز و تا پایان عمر کوتاهش کوه های بیشماری را فتح نمود. صعود به قلل بیش از 8000 متر و بدون کپسول اکسیژن نشان از توانایی های این کوهنورد بزرگ دارد.
ارومیه:
ارومیه یا اورمیه مرکز استان آذربایجان غربی، یکی از شهرهای قدیمی ایران به شمار می رود که قدمت آن به 2000 ق. م. می رسد. این شهر در جلگه وسیع و سرسبزی که اطراف آن تا کیلومترها پوشیده از باغات انگور و سیب و مزرعه می باشد، واقع گردیده است. مورخین معتقدند که نام اصلی این شهر "چی چست" بوده ولی درباره نام فعلی آن اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقد هستند که اورمیه از دو کلمه اور+میه تشکیل یافته است که "اور" به معنی جا و مکان و "میه" به زبان آشوری یعنی آب. این شهر در دوران حکومت رضاخان بنام رضائیه تغییر نام داده بود که پس از پیروزی انقلاب، مجددا به نام اصلی خود یعنی ارومیه بازگشت.
ارومیه یکی از شهرهای زیبا و دیرپای آذربایجان غربی در جلگه ای بطول 70 کیلومتر و به عرض 30 کیلومتر و در کنار دریاچه لاجوردی به همین نام گسترده شده است. این شهر به علت آب و هوای معتدل و داشتن مناظر زیبا یکی از شهرهای توریستی کشور است. تنوع مذهبی در شهر ارومیه بسیار زیاد است و شیعه، سنی، یهودی، آشوری و ارمنی ها در کنار هم و به صورت کاملا مسالمت آمیز زندگی می کنند. به فراخور تنوع مذهبی تنوع زبانی نیز در این شهر بسیار زیاد است. مردم این شهر به زبان های ترکی، کردی آشوری و ارمنی صحبت می کنند. ولی اکثر قریب به اتفاق آنان به زبان های ترکی و کردی (و البته زبان رسمی کشور: پارسی) مسلط هستند و نباید چندان در زمینه برقراری ارتباط با مردم این شهر نگران بود.
تنوع محصولات کشاورزی در استان آذربایجان غربی مخصوصا شهر ارومیه باعت شده که این استان از اهمیت ویژه ای از این لحاظ برخوردار باشد. باغات گسترده انگور و سیب از شهرت خاصی نسبت به شهرستان های دیگر برخوردار است و نظر هر بیننده ای را در فصل تابستان به خود جلب می کند. تنوع انگور و سیب ها در نوع خود کم نظیر است.
دریاچه مارمیشلو :
در حدود 45 کیلومتری غرب شهر ارومیه و در میان کوهستان های این شهرستان وقتی به مرز ایران و ترکیه می رسیم؛ دریاچه ای طبیعی و بسیار زیبا و دیدنی به وسعت تقریبی 5 هکتار وجود دارد؛ که زیستگاه انواع آبزیان از جمله ماهی قزل آلا، و پرندگان مهاجر مختلف بوده که محل بسیار مناسبی جهت گذراندن اوقات فراغت گردشگران و دوستداران طبیعت می باشد.
دریاچه ارومیه:
دریاچه ارومیه؛ واقع در شمال غربی ایران به مساحت تقریبی 4810 کیلومتر مربع و پیرامون آن 463 کیلومتر است. طول تقریبی دریاچه در حدود 130 تا 140 کیلومتر و عرض آن بین 15 تا 40 کیلومتر است. ارتفاع دریاچه از سطح آبهای آزاد 1274 متر و عمق متوسط آن 5 الی 6 متر تخمین زده شده است. دریاچه دارای 102 جزیره کوچک و بزرگ بوده که کل مساحت جزایر بر روی هم معادل 334 کیلومتر مربع می باشد.
تکاب:
تکاب با وجــود آثار باستانی فراوان و دیرین و منابع طبیعی و معدنی در اطراف آن، یکی از غنی ترین شهرستان های استان آذربایجان غربی است. اقتصاد این شهرستان بیشتر وابسته به کشاورزی و دامداری می باشد. همه ساله صدها نفر از نقاط مختلف دنیا از آثار باستانی این شهر به خصوص تخت سلیمان (آتشکده آذرگشسب) که جزو میراث جهانی یونسکو است بازدید می کنند.
از مناطق دیدنی این شهرستان کوه زندان، آبشار قینرجه ، آب گرم های مختلف ، چمن متحرک و تخت سلیمان می باشد. کوه بلقیس در نزدیکی تکاب یکی از زیباترین مکان های گردشی و تفریحی است و در تابستان از آب و هوای بسیار خوبی برخوردار است. شهر تکاب به دلیل آنکه در حاشیه شاهراه های ارتباطی کشور قرار ندارد در مقایسه با اهمیت آن، امکانات تفریحی، رفاهی و توریستی محدودی دارد که نظر به وجود تعدادی از مهمترین آثار باستانی کشور در این منطقه لزوم گسترش هرچه بیشتر امکانات گردشگری منطقه انکار ناپذیر است. وجود چهارمین اثر ثبت شده ایران در آثار جهانی یونسکو، آنچنان اهمیتی به این شهر داده که به مراتب امکانات بیشتری را می طلبد.
زندان برنجه:
زندان برنجه در 28 کیلومتری شمال شهرستان تکاب در روستای برنجه (برنجک) از دهستان چمن بخش تخت سلیمان و در دامنه کوه معروف به کوه طویله سلیمان واقع شده است که تشکیلات زمین شناسی متعددی در آن قرار دارد. از نظر زمین شناسی تاریخچه پیدایش مشابهی مثل دریاچه تخت و زندان سلیمان را دارد و آن محل نیز از انباشته شدن رسوبات آهکی، تل های بلند و در مواردی دهانه های وسیع آتشفشانی مانند بوجود آورده اند.
چمن متحرک:
چمن متحرک؛ یکی از پدیده های جالب شهرستان تکاب است. قطعه بزرگی تشکیل شده از نی هایی که از ریشه به هم چسبیده است و بدون ارتباط با زمین بر روی آب شناور است. قطر این قطعه کمتر از 100 متر می باشد که بر روی رودخانه کوچکی قرار گرفته است. به دلیل حرکت این قطعه، عرض رودخانه در آن نقطه زیاد شده و حدود 5 متر از قطر قطعه متحرک بیشتر شده است.
زندان سلیمان:
کوه زندان سلیمان در حدود 40 کیلومتری شمال شرقی تکاب و در فاصله کمتر از 5 کیلومتری جنوب تخت سلیمان قرار دارد. این کوه کم ارتفاع مخروطی و جالب با وجود باغ های سرسبز کنار آن بسیار زیبا به نظر می آید. این کوه با ارتفاع تقریبی 100 متر، زمانی محل نیایش موبدان زرتشتی بوده است. بقایای بناهای گرداگرد مخروط زندان سلیمان، نشانگر اهمیت این محل مقدس است.
تخت سلیمان:
مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان در 42 کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در استان آذربایجان غربی قرار دارد. آثار باستانی این مجموعه و دریاچه جوشان آن، روی صفحهای سنگی و طبیعی قرار گرفته که از رسوبات آب دریاچه به وجود آمده است. قدمت این منطقه از لحاظ سکونتگاه انسانی به 3 هزار سال پیش باز می گردد؛ و یکی از مهمترین آثار تاریخی کشور است که به عنوان چهارمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
خوی:
خوی به عنوان مهد تمدن ۶۰۰۰ ساله که در سالنامه های آشوریان بنام حویه وه (hovaiava) و در تورات بنام حویه (hovaiya) و در کتاب "العالم من المشرق الی المغرب" با نام خویه (khovaiya) و بالاخره در سال۲۵۰ هجری قمری، ابن خرداد در کتاب "المسالک و الممالک" بنام کنونی خوی، از آن یاد می کند. در برخی نوشته ها وجه تسمیه خوی را از کلمه معادل کردی به معنای نمک و برخی دیگر از کلمه ای ارمنی به معنای قوچ برداشت شده می دانند که در مورد آن تردید وجود دارد.
بر طبق سنگ نوشته های آشوری، خوی شهری آباد بوده و احتمال دارد، لقب "هزاردیه" که در سنگ نبشته های آشوری آمده در مورد این شهر باشد، که هرتسفلد به آن اشاره کرده است. بنا به گفته مرحوم علامه دکتر رزیاب خویی، نام "خوی"، در سنگ نبشته "داریوش" شاه هخامنشی نیز، با قریب همین تلفظ آمده که خود نمادی از قدمت تاریخی این شهر است.
آثار باستانی متعددی در این شهر وجود دارد که از میان آنها می توان به مناره شمس تبریزی، مسجد مطلب خان، دروازه سنگی و پل خاتون اشاره نمود.
بازار و دروازه سنگی:
بازار خوی در مرکز شهر واقع شده و طبق کتیبه موجود که در گنجینه خوی نگهداری می شود، در زمان شاه طهماسب ساخته شده و در زمان عباس میرزا نایب السلطنه دخل و تصرفاتی در آن صورت گرفته است. بازار سرپوشیده خوی از چندین راسته، سرا، کاروانسرای شهری و چهارسوق خوش ترکیب تشکیل شده. دروازه سنگی مشهور خوی نیز که زمانی یکی از ورودی های اصلی شهر بوده در امتداد این بازار قرار دارد.
سردشت:
شهرستان سردشت در جنوب غربی آذربایجان غربی و در فاصله بسیار نزدیک (حدود 5 کیلومتری) مرز عراق واقع شده است. سردشت شهری ساخته شده بر ارتفاعات و به معنای واقعی دیدنی است. نام سردشت هم شاید به دلیل موقعیت آن نسبت به محیط اطراف انتخاب شده باشد. کوه های اطراف شهر و به خصوص کوه های قرار گرفته بین پیرانشهر و سردشت، پوشیده از درخت و کاملا جنگلی است. جنگلی بسیار زیبا که تنها مشابه آن را در میان جنگل های شمال می توان دید.
آبشار شلماش :
آبشار شلماش از مهمترین آبشارهای است که در سطح استان آذربایجان غربی جاری است و مورد توجه و استفاده گردشگران می باشد؛ آبشار شلماش با دره ای سرسبز و زیبا در کنار جنگل های پراکنده، در نزدیکی شهر سردشت واقع شده و یکی از شاخه های رودخانه معروف "زاب کوچک" محسوب می شود. این آبشار که در واقع از سه آبشار تشکیل شده هم اکنون به صورت منطقه ای تفریحی درآمده که همه ساله به خصوص در فصل گرما هزاران نفر از مناطق مختلف و به خصوص از شهرهای کردنشین برای دیدن آن عازم سردشت می شوند. سه آبشار به ترتیب و پشت سر هم قرار گرفته اند که اولین آنها در نزدیکی محل توقف و پارکینگ قرار گرفته است. برای دیدن دو آبشار بعدی باید مسافتی نسبتا زیاد را پایین رفته و وارد دره ای عمیق شوید. البته در حال حاضر با احداث پله و حصارهایی بالا و پایین رفتن از دره راحت تر و کم خطر تر شده است.
در فصل بهار این آبشار پر آبترین روزهای خود را می گذراند، گرچه آب و هوای منطقه تا اواسط اردیبهشت هم سرد است ولی خرداد ماه احتمالا می تواند فصل مناسبی برای سفر به این منطقه باشد. مسیر سردشت به آبشار شلماش مسیر زیبا و پر درختی است. جاده مذکور آسفالت و مناسب بوده و در مدت کوتاهی کمتر از 20 دقیقه می توان به آبشار رسید. مغازه کوچکی نیز در کنار آبشار وجود دارد که می توان برخی از مواد غذایی و اقلام مورد نیاز را از آن تهیه نمود.
